ตำรับยาสหัสธารา เป็นตำรับยาไทยที่มีการใช้กันมานานประกอบด้วย สมุนไพร 21 ชนิด ได้แก่ โกฐพุงปลา โกฐก้านพร้าว เทียนสัตบุษย์ โกฐเขมา เทียนขาว โกฐกักกา เทียนดำ รากจิงจ้อใหญ่ มหาหิงค์ เทียนตาตั๊กแตน เทียนแดง เนื้อลูกจันทน์ ดอกจันทน์ การบูร หัสคุณ ตองแตกว่านน้ำ ดอกดีปลี เนื้อลูกสมอไทย รากเจตมูลเพลิงแดง และพริกไทยร่อน เป็นหนึ่งในตำรับยาสมุนไพรในบัญชียาหลักแห่งชาติที่ได้ระบุสรรพคุณ ใช้เป็นตำรับที่ใช้รักษาอาการปวดหลัง ปวดเมื่อยร่างกาย เมื่อได้โครงการสารวจประสิทธิผลของยาสมุนไพรในบัญชียาหลักแห่งชาติโดย การนำยาในบัญชียาหลักแห่งชาติที่ได้ถูกคัดเลือกว่าใช้บ่อย บรรจุในกระเป๋ายาประจำบ้านแล้วแจกจ่ายไปตาม ครัวเรือน ของประชาชนทั่วประเทศจำนวน 1366 ครัวเรือน พบว่ายาสหัสธารามีสถิติการใช้สูงที่สุดเป็นอันดับที่ 3 และเมื่อคิดคำนวณเปรียบเทียบมูลค่าของการใช้ยาสหัสธาราพบว่าสามารถลดการใช้ ยาแผนปัจจุบันได้ 4 เท่าของราคายาแผนปัจจุบัน เมื่อสัมภาษณ์โดยใช้แบบสอบถาม กับประชาชน ทั้งหมดพบว่าตำรับยานี้ สามารถลดอาการปวดได้ภายใน 1 ชั่วโมงที่รับประทาน เมื่อนำตำรับยาสหัสธารามาพัฒนาในรูปแบบยาแผนปัจจุบัน โดยการสกัดพบว่าตำรับยาสหัสธาราออกฤทธิ์ในหลอดทดลองในเรื่องการต้านการ อักเสบดีกว่ายาแผนปัจจุบัน (Indometocin) ที่ใช้แก้ปวดข้อ โดยการออกฤทธิ์ของยา คือการยับยั้งเอนไซม์ COX2 และการผลิตไนตริกออกไซด์ ซึ่งผลนี้หมายถึงตำรับยานี้ให้ผลดีกับการต้านการอักเสบทั้งชนิดเฉียบพลัน และการอักเสบเรื้อรังซึ่งยาแผนปัจจุบันไม่มี เมื่อทดสอบฤทธิ์ต้านการอักเสบและแก้ปวดในหนูพบว่าตำรับยานี้มีผลลดการอักเสบ การบวม และการปวดได้ ดังนั้นเมื่อพัฒนาในรูปของยาแผนปัจจุบันได้พบว่าสารสกัดและยาเม็ดสหัสธารา พบว่าสารสกัดสหัสธารามีความคงตัวทั้งฤทธิ์ต้านการอักเสบ และปริมาณสารเคมี และเมื่อเตรียมยาเม็ด และยาครีมเพื่อใช้ทา ก็มีความคงตัวทั้งฤทธิ์ต้านการอักเสบ และปริมาณสารเคมี สามารถเก็บไว้ในรูปสารสกัดและยาเม็ดได้มากกว่า 2 ปี

ผู้วิจัย: รศ.ดร.อรุณพร อิฐรัตน์ และคณะนักศึกษา

ชื่อหน่วยงาน: สาขาวิชาการแพทย์แผนไทยประยุกต์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์